Na Tate’n Nang Hong Sun Leh Na Lungkim Diam?
Pum Khan Pau
Mihing nuntakna ah Pasian thupha lian mahmah a kingaihsun khat pen
tate ahi hi. Sum leh pai kizong thei-a, inn leh lo kilam thei-in, pilna
siamnate zong kisin/kizong thei-a, ahih hangin eima hanciamna tawh ta kinei
theilo, tanu tapa ding zong kitel theilo hi. Pawlkhatte in tanu tapa nei
dimdiam a, pawlkhatin tanu bek a neih lai-in pawlkhat in tapa bekbek nei ta
leuleu zel hi. Mihing thuneihna omlo ahih manin kitel theilo hi. Nupa kop khat
in suan leh khak a neih theihna a hang khat bekbek om a, tua pen Pasian thupha
hang ahi hi. Bang hang hiam cih leh nuntakna a piangsak Pasian ahi hi. Tuhun
leitung pilna a san tawh kituakin mihing ngeina lo tawh ta neih dan nam
tuamtuam a kizat theih sam hangin, tua nangawn zong Pasian in nungtasak kei leh
ahithei thu hilo hi. Nupa khat pen tate hangin innkuan bukim/picing suak hi.
Tua i cih ciangin ta neilo nupa pen innkuan hilo a ci nuam i hi kei hi. Tuhun
ciangin nupa tampite ta neithei gige amau nasepna awlmawh zawkna hangin ta
neihloh ding a telzaw zong omta hi.
Zomite in tate tawh kisai kammal zat zangkhai
pawlkhat i nei hi: A pa mah
banga pil, a pa suna thanuam/thukhual, a nu mah suna kamsiam, a nu banga migi, ai’h kei leh a hoihlo lamte zong, a pa suna lungtom hilo dia? A nu
banga lungsim sia hi, a pa banga ama thu lo thu salo, a nu vunhawk linlian hi. Lai Siangtho in tate pen pate adingin minthanna
lukhu a cih bangin, tate
hoihna khatpeuh nu leh pate minphatna kipia paha, tua mah bangin tate siatna/hoihlohnate
zong nu leh pate mah kikawk pah lianlian hi. Tua pen Zomite ngeina khat hi.
Tate in pumpi ci leh sa, mel leh puam bek hilo-in lungsim puakzia ah zong nu
leh pa kisun hamtang hi, cih kician mahmah hi.
Tate’n nu leh pate sut ding pen mihing ngeina hi-a,
ahi ding mah a Pasian bawl ahi hi. Na tate’n nang hong sun kei mawk leh na heh
nuam zaw phial ding hi; bang hang hiam cih leh hih in huapa/huanu sun cihnopna
lungim piang baih hi. Ahih hangin limphatakin lungngai kik lehang tate’n nu leh
pate a sut ding pen ahi ding mah hi, i cihnop hangin kisun kei le’ng hoihzaw
ding hitah! a cihhuai na mun zong om hi.
Pasian hehpihna tawh
tapa khat ka neih khit ciangin tawlkhat sung ka lungsimah ‘na tate’n nang hong
sun leh na lungkim diam?’ cih dotna hong lian mahmah hi. Mihing ngeina banga ta
neih theih pen thupi mahmah napi’n tua zah mah a thupi khat pen, hong pia
Pasian deihna bangin tate i kem/pantah siam hiam? cih ahi hi. Mihing nuntakna
pen a gen hakpi khat hi. A kikem/kipantah ngekngek ta tampitak siatna sungah
bual uh a, a kikem/kipantah hetlo ta tampitak mah siatna pelin hoihna tawh
nuntakpha a zang zong tampi mahmah om veve hi.
Hih anuai-ah tate in nu leh pa kisun ahihna leh i kisutna
pawlkhatte zong kisun kei le’ng hoihzaw ding ahihna i kikum ding hi.
Lim leh Mel Kisun
I innkuanpih khat midangte’ naungek suak tung en a pai hong ciah
ciangin a kidong hamtang pen “kua sun ahia? a nu tawh a pa kua sun zaw ahia?”
hi se hi. Naungek in a nu leh a pa khat zawzaw sun leh ahi ding mahin
kingaihsun hi. A nu leh pa’ lim sun het kei leh lamdang kisa dinga,
kimuanmawhna piang ding hi. Hoihna lam a kisun pawl a om bangin hoihlohna lam a
kisun citciat zong om sese hi. Nu leh pate adingin zong tate in hong sun kei
mawk henla midang peuh sun leh a dahhuai ciang bekah beilo dinga, kimuanmawhna
hong piangin kisiatna nangawn hong tun thei ding hi. Tate in nu leh pate lim
leh mel leh ci leh sa suna a om citciatna pen Pasian bawl mihing ngeina hi-a, a
lungdamhuai thu hi zaw hi. Khatvei mi khat in “Na pa sun na mahmah cia?” ong
ci-a, kei zong “ka pa sun nong sak leh ahi ding mah ahih manin lungdam ei, ka
sut loh khak ding a lauhuai zaw hi” ci-in ka dawng hi. Ka pa a theisa mi
khatpeuh tawh ka kimuh tungin kimeltheihna ka kibawl zawh uh ciangin “Pu Nok
Swan Lian ta hidinga kong upmawh mah” ong nung cih thei bang om ahih manin
tuate in ka pa sun ka hihna kilangsak hi. Tate in nu leh pate lim leh mel
hoihna leh hoihlohna, vomna, ngona sutna pen nu leh pa’ lungdamna hi zaw hi.
Gamtat Luhekzia Kisun
Gamtat luhekzia kisun hamtang hi. Gamtat luhek manlang mahmah nu
leh pate tate tuabang hamtang zaw deuh a, a zia nei mahmah te’ tate zong na zia
nei citciat se hi. Lenglado siam, kamkhum kamnem a zang siamte tate in nu leh pa
a sut bangin kam khauh a zangte tate pen na tua cilo tuanlo hi. Nu’ mizia leh
pa’ mizia kibang kimlo ahih manin tate lakah zong pa a sun zaw deuh leh nu a
sun zaw deuh om lai hi. A nih a lakhawm zong om veve hi. Papi khut nasep siam
leh nupi khutzolte zong a tate un sun hamtang hi. Nu leh pate sisan pana piang
tate a hih manin siamna lam leh siamlohna lamte kisutna zong a lamdang hi
kei.
Lungsim Puakzia, Uk leh Deihte Kisun
A lungtom mahmahte tate lungtom zaw deuh hamtanga, a lungduaite
tate zong na tuaci kawikawi hi. Uk leh lunglutna, duh leh deihte ahih leh a
kisun tampi a om tei hangin a kisun hetlo zong om thei veve hi. Hih pen a hun
leh a mun in zong sai dingin ka um hi. Leitung khantohna tawh kituakin zong
tuate kilamdang ding hi. Mihing khat i uk leh deih pen kikhel khel ahih manin
hih tawh kisai-in a kip om theilo hi. Ahih hangin lungsim puak zia ahih leh
kikhel lualo hi. Piangthaklo khat a pianthak ciangin a milui nuntakzia leh
lungsim puakzia kilumlet thei hi. Hih pen mihing bawl theihloh Pasian
vangliatna nasep ahih manin thu tuamin ngaihsun ni. Ahizongin mihing ngeina ah
nuak theihna leh lungduaina, lungkiat baihna leh thuakzawhna, lungtomna leh
lungnemna, migitna leh duhgawlna, itna leh huatna cihte a tangpi-in nu leh pate
kisun hi.
Bang Hangin Na Tate’n Nang Hong Sun Kei leh hoihzaw Ding Hiam?
Paunak sungah “naupangte a neulai-in lampi man tawnsak lecin…” a
cihna ah lampi man a cih pen Kha vai leh leitung vai ah khiat theih hi. Tate
Pasian thu leh leitung vai ah pattah ding leh lamlak ding pen nu leh pate
tungah kinga hi.
Na tate’n nang lim
leh mel hong sun leh na ut mahmah bangin na mizia leh gamtat luhek ah hong sun
leh zong na lungkim’ ding hi napi’n na hihna bangbang hong sun kei leh a
hoih zawkna ding tampi om hi. Nu leh pa tampitak in tate thu a thuhilh ciangin
“ko na nu leh pa hong etteh bek vevua” a ci ngam nawnlo ding tampi tak omta hi.
Bang hangin na tate’n nang hong sun kei leh hoihzaw ding hiam? Hong sun ding hi
leh nangmah bangin zu a dawn kul ding, zatep, khaini, raja, kuva leh tep leh
muamte a hih kul ding; nang bangin numei/pasal tungah zulhzau ding, sum leh pai
ah citaklo ding, innmun logam vai ah duhgawl ding, thu khatpeuh a hoihna sangin
a siatna bek mu thei zaw ding, midangte hoihna sangin a siatna lam bek buaipih leh
gen belin nei nuam se ding, hi kha thei hi.
Na tate’n nang hong sun leh innsung sangin khuasung/gamsung
thu awlmawh zawpah dinga, inn niangtui sangin hotel niangtui lunggulh zaw-in,
innkuana vak khop liailiai sangin amah bek mah tang vakin a ut bangin om nuam
zaw ding hi.
Na tate’n nang hong sun leh ni dang ciangin amah
zong a zi tungah citaklo dinga, zite a vuapahpah pasal suak ding hi; nangmah
bangin a pasal simmawhin ci gagaih lel ding cihna hi. Na zi tungah na lungsim
leh gamtat dan etteh huailo, na pasal bawl dan leh hopih zia pilvai lo, na
teknu leh tekpa a kilawm bangin zong it lo, na mote sila bawlin itna tawh en lo
na hih manin tua teng mah na tanu tapate’n amau hun ciangin hilh kullo-in amau
mun ciatah hong zang ding uh hi.
Na Paina Lampi Mah Na Tate’n Tawn Ding Hiam?
I paunak khatah “Sakhi a pi san a no san” a cih pen a hoihlamte ah
hi mahmah napi’n a hoihlo lamte ah deihhuai hetlo zel hi. Hoihlohna lam
bawlphatna dingin ‘Sakhi a pi a san hangin a no kang’ i cih theih ding kisam
hi. Tua dingin nupa khat in amau nuntakna tuak limtakin kivelpha-in tua sungpan
tate i zuihtheih ding leh zuih dinga hoihlote khentel dinga, a hoihlamte
limtakin hansuahin a hoihlo lamte panin zong limtakin dal ding uh hi. I dal
theihloh ding na tampitak a om sam hangin i dal theih ding zong tampi mah om
hi. Tua dingin nupa kithutuakin innsung vaihawmkhawma, mapangkhawm thei i hih
kul hi. A pa’ cih a nu’n cilo, a nu’ cih lah a pa’n thukimlo innkuan sungah
tate lungam thei hi. A hoihlo zaw ahih hangin tate lungsim lam a genpih zawzaw
tate in belh bawl zawpah ahih manin tua hangin nupa kikal kikak thei hi. Nu leh
pate in i zawhloh, i neihloh thute tate sinsak ding cih pen thuneu kikeuhlo hi,
ahih hangin a piangmawh thu hituanlo hi. Tua bang a pian theihna dingin lungsim
a khel/bawlpha thei Pasian bek tawh pankhop kul hi. Nang nangawn in na
neihloh/zawhloh na tate adingin na deihsakte a tangtun theihna dingin tua a
tangtungsak thei Pasian bek ahih lam na phawk ding ahi hi. Nang’ na zawh
ciangte bel nangmah etteh dingin zong na gen ngam ding hi, ahih hangin nangma
zawhloh/neihlohte na tate in a etteh ding omlo ahih ciangin etteh ding hoihpen
Pasian bek mah na paulap ding kisam hi. Tua ahih manin na zawhciangte bek na
tate genpih kei inla, na zawhlohte dong zong na tate lamlak in, a lampi ding
kawkmuh thei bek in.
Tua ahih manin nang kamkhauh/awkhauh zang mi na hih
hangin na tate kamnem zat ding a hoihna genpih in, lungtom mi na hih leh
lungduai dingin na pattah kei leh nangmah bangin hong lungtom gaigaih lel ding
hi. A phun hat mi na hih leh lungduai a kulzia hilh zaw in. Sum zek siamlo mi
na hih leh sumzek siamlohna in zawnna hong tun thei ahihna lak in. Sum leh pai
enlah lua mi na hih khak leh zong sum leh pai deihluatna siatna kipatna ahih
lam na tate kiangah gen ngamlah kei in. Tep leh muam khawlsan theilo/utlo mi
khat na hih leh na tate in nangmah banga hong zatlohna dingin genpih bek lo-in
amaute muhna ah tuabang na zatte kidawm in.
Lai pilna na neihloh
hangin na tate’n lai pilna a ngahna dingin hansuah teitei inla, a thu bek tawh
laisim dingin sawlsawl/taitai thapai lo zaw-in nangmah tektekin laisim dingin
tutpih tangtang in. Nangma khang hun sungin na inn na lo ding gina na lamzawh
kei leh zong na tate in a lamzawhna dingin lai pilna tawh nuntakna kikhelsak
thei ahihlam uh muam tawntung in. Innmun logam iplaha a kekthei mi na hih leh
leitang lianpi sangin pilna sangpi neih ding thupizaw ahih lam phawksak teitei
in. Lai a kin/uk hetlo mi na hih khak leh zong nang hun lai sangin na tate hun
ah lai pilna lo tawh bangmah piang zo nawnlo ahih thu na tate theisak inla, lai
a uk theihna dingun a lampi sialsak in. Nang’ hun lai-in na laisim thadahna
hangin tua huna lai a kin mahmah na khangualte tu-in na phakzawhlohna na tate
in thei vivelin a hanciamna dingun hansuah in.
Innkuanpih zi leh tate tawh kithuah sangin khualak
lawmte tawh kithuah nuamsa-a hun tam a zangzaw mi na hih leh tuhun leitung
khantohna tawh kituakin tuabang nuntakna in mi phaklahna ding lampi ahihna na
tate telsak in. Na tate in nang banga khualakmi a suahlohna dingin nangmahmah
in kithuahpih in, vakpih inla, kimawlpih in. Na tate’n nang sanga a muan zawk
omlo ahih manin a muanpen pa/nu in ama lamet bangin na kithuahpih loh ciangin
amah khasia khinkhian thei hi. Minam veina hangin na innsung don manlo na hih
khak leh zong na tate nuntakna ding mah na lungsimah a lianpenin koih tawntung
in. Minam veina hoihlo cihna ahihloh hangin tate en manlo lianga minam veina
hoihlo zel hi. Pasian thu uk/hat mahmah nu leh pa na hih leh zong a hoihlua sem
hi-a, ahih hangin na tate en manlo liangin Pasian min paulapa nasepnate ah
kihel pen nu leh pate adingin hoihlo zel hi. Pasian in na tavuan dinga hong
piakte lakpan a lian penpen khat in tate lampi man tawnsak ding leh limtaka kep
ding ahi hi.
Tuhun khangnote pen nu leh pate’ neihsa lamsa a ne
ding bek, a zang ding bek, leh a nopsakpih ding bek hilo a, a zong ding leh a
lam ding, a pungsak ding leh a hawmkhia zo dingin kithawi hun ahi hi. Nuntakna
a hamsa sak ding hilo-in, nopsakna lam ah a kikhelsak ding khangnote hi.
Tuabanga a lam ding leh a phut ding khangno a pian theihna dingin naupan lai,
thuhilhtheih hun lai-in nu leh pate in pantah in, amau (nu leh pa) lampi
totsate limtakin en kawmin tua tungtawnin tate ading nuntakna lampi a sialsak
ding kisamta hi. Na bawlphat sawm kei leh na tate in nangma sulnung teng mah
hong zuizui lel dinga, na kidop/kikhel kei leh na sinsak kul hetlo-in na tate
in nangma zat/hih teng mah hong zang toto lel kha ngel ding hi.
Bangteng ahizongin
i hoihnate kisun peuh le’ng bangmah gengen a kul hetlo ding leh hih thului zong
a kigelh kha kilkel lo ding kimlai i hoihnate sangin i hoihlohnate kisun
nuamzaw citciat sese i hih mana tu-a teng a gen ihi hi. Tua ahih manin I
kidotna pen: “na tate in nang hong sun leh na lungkim takpi mah ding hiam?” cih
hi. A dawnna eimah tek in i nei ding hi.
Comments