Nuntakna Ciktui

Nuntakna Ciktui: Zomite hamphatna leh thupha naak
Pum Khan Pau*

BC 700/600 hun pawlin Pasian in Jeremiah kiangah: “Ka mite in…nuntakna ciktui ahi keimah a hong taisan zo uh hi,” ci hi.(Jeremiah 2:13) Pasian pen “nuntakna ciktui naak” ahih lam Jesuh in Samaria numeinu’ kiangah hih bangin gen kik hi: “Keima piak ding tui a dawn khempeuh dangtak kik nawn lo ding uh hi… tui a dawnte sungah nuntakna tuinak piang dinga, nungta paisuak ding hi.”(Johan 4:14) Tuni dongin Jesuh Khris tungtawna a kingah “nuntakna ciktui naak” thu mah missionary-te in tangkopih uh a, tua hangin Zomite in tua Lungdamna Thu za-in tu-in kum za khat val bang i nuntakpih khinta uh hi. Lungdamna Thu pen mi khempeuh ading ahih hangin a kipuakna munte ah a sangthei om a, a sangpah theilo zong tampi om ahih manin a sang thei Zomite mi hampha leh thupha ngah i hi hi.

Lungdamna Thu: San dan nam nih
Gam tampi i en zo kei zongin India, Burma leh China gamte en lehang Lungdamna Thu a tun hun a kibatloh hangin hih gam mite san dan kilamdang lualo hi. Kalate(Hindu), Kawlte(Burmese) leh Sente(Chinese) pen minam lian hi uh a Lungdamna Thu in zong nawk kha ngei napi’n na sang theilo uh ahih manin hih gamte-a minam neu leh daipam -Naga, Khasi, Mizo, Karen, Zomi, Miao-mite kiangah Lungdamna Thu a tun ciangin amau na sang thei uh hi. Bang hanga minam liante sangin minam neute lakah Pasian thu in zungkha baihzaw hiam? cih a kan huai thu hi. A hang tampi om kha taleh a thupi diak nam nih en ni.
Khatna: A taangpiin minam liansate in laipilna, siamna leh neih leh lam ah kicingin khangto uh a, biakna thu up/zuih kician mahmah na nei uh hi. Kalate lakah Hindu biakna BC 1000 kiimpawl pek panin na kipan zo-a, Kawlte leh Sente in zong BC 200 leh AD 700 hun khawnga kipan Buddhist biakna na zui uh hi. Minam liante pen leitung nuntakna ah a pil a siam kicingin, nekzonna, cidamna leh nuntakna tuamtuamah khangto uh ahih manin amau nuntakna ah a hun tawh kituakin kitangsapna neilo uh hi, ciin Nicholas Tapp in “The Impact of Missionary Christianity upon marginalized Ethnic minorities: The case of the Hmong”, Journal of Southeast Asian Studies Vol XX, No.1, March 1989 ah gelh hi. Atunga kigen minam liante Pasian thu ah a awlmawh huai mahmah uh hangin leitung nuntakna ah pattah kisam lo uh hi. Tua ahih manin Jeremiah 2:13 sungah a gen bangin amau “tuikhuk ding to tawm” uh a, a dangtakna uh amau leh amau i hih theihna ciang tawh kamsak tawm uh ahih manin hih bang mite lakah Pasian thu thuk tum theilo hi.
Nihna: Minam neu leh daipamte in ahih leh biakna kician neilo-in, dawi leh kau lau-in, sing leh suang peuh bia uh a, nek tawm ding nangawn zon tawm dan theilo-in, cidamna ding kikepzia cih thadah nikten puansilh dan ding nangawn theilo uh hi. A nuntakna mahmah uh niam mahmah ahih manin tua bang mite’ ci leh sa nuntakna mahmah zong puahhuai-in pattah tuak hi. Tuabang mite lakah missionaryte in laipilna (education) leh cidamna (medical/health) thupi bawlin a leitung nuntakna mahmah uh a puahsak uh ciangin biakna kician a neilo mite adingin a ngah uh khantohna tawh a kihilh Lungdamna Thu na sang thei uh hi. Zomite zong Mikang missionary-te in hong pattahin Pasian thu hong muam uh ahih manin tu-a ciang a tung thei i hizaw hi.

Zomite Khantohna Lampi
Zomite in Pasian thu i phawk zawh kum zakhat val khin pan napi’n hih hun tomno sungin tua Lungdamna Thu in khantohna tampi hong pia hi. I nuntakzia nakpitakin kikheela, pawlkhatte khamtunggam khuata panin Kawlpi, Lamka, Delhi, Yangon, Tokyo, Singapore, Washington D C khuapite dongah Topa’n hong teengsakta hi. Lai kawi khat zong a theilote’n tu-in BA, MA, Doctorate, Engineer, Medical Doctor leh a tuamtuam I ngahta hi. Pawlkhatte singtang lobuuk panin kumpi zumpi hong tun a, khua-ulsa kai-a mual leh guam a zuite mawtaw tawh hong taisak ziahziahin, bi leh daap inn sungah phalbi khuavot daidam a dote tu-in taihinn sungah hong teengsaka, tu leh hei tawh nek a zongte laikung leh computer tawh neek hong musakin hong hausak khin zo hi. Gen ding tampi om kha taleh tu-a i khantohnate pen Lungdamna Thu i san man hi, ci le’ng kikhial dingin ka um kei hi.

Pasian Deih Bang Biakpiakna
Tuabang ahih leh tu dinmun panin zong hong laamto Pasian mah i bul let cinten ding thupi hi. Late 51:17 ah “Pasian san theih biakna pen lungsim kitamzan ahi hi”, ci hi. Johan 4: 24 sungah zong “Pasian pen Kha Siangtho ahi hi; Amah a biate in lungsim takpi leh thuman tak tawh a bia ding uh hi,” ci hi. Erwin W Lutzer in Failure the Backdoor to Success a gelhna ah ‘Pasian pen Kha hi-a, kimu theilo-in, si theilo ahih manin, Ama lim banga hong bawl/piak a sitheilo, a kimu theilo i kha tawh i biak kei leh Amah kilungdamsak zolo ding hi’, ci hi. Pasian in mihing tungpan a lamet thupi mahmah pen lungsim kitamzana kha leh pumpi tawh biak ding hi. NECTAR saina tawh a kibawl “One Day seminar on Tentmaking” ka kihelna ah Pasian nasem minthang Dr Danny Martin in tuhun Pasian nasep dan ding hih bangin gen hi: “Biakinn pai manin Pasian a lungkim hilo ahih manin mite biakinn ah paipih pen mission nasepna ah a kisam masapen hinawnlo-a, Pasian in mite tungah na a sep theihna ding lampi bawlsak ding thupizaw hi.” Pasian mah i belh ding leh Ama lungkim banga i biak theihna ding leh Ama deih banga a na i sep theihna ding hanciam kul hi.

Ngiimna Hoih Tawh Sepna
Zomite adingin Pasian pen i thupha naak ahih manin hih atunga kigente tungtawnin Pasian i biakzia ki-enpha in Ama na i sepzia zong kipuahpha ni. Mihing muhna ah Pasian i biakzia leh Ama na i sepdan bangzahtakin hoihin kilawm kha taleh, lungsim tawng a en Topa in i ngimna (motive) thei ahih manin ei ading bekin tuikhuk a to tawm bangin hong muh ding lauhuai hi. Zomite maban ding pen tuhun Pasian i biakzia leh Ama na i sepnate “ngiimna hoih tawh” ahih peuh leh hong limci semsem dinga, ahizongin lungsim neuna nam tuamtuam - mimal lungsim, innkuan lungsim, beh lungsim, minam lungsim, pawl lungsim, midang hazatna/elna lungsimte- tangtunsak ding ngimna bek ahih leh lam maan pan a pial i hipah ding hi. “Nuntakna ciktui” in i nuntakna hong nosuahsakin hong laamto ahih leh tua tuinaak ahi Pasian i biakna leh Ama na i sepnate Ama adingin gimnamtui a suah theihna dingin “ngimna hoih” tawh lunggeel pha kik ni. Khantohna a hoih hangin khantohna in siatna pan hong gumkhia tuan lo ahih manin khantohna a piapa Pasian deihna banga i zat theih ding kin bawl ni. I hihna peuhpeuh Pasian’ minthanna bek a suah theihna dingin Amah a laizangah (God-centric) koihin a dangte tawh Pasian hoihna liahkhuh kha sak kei ni. Tua pen Zomite hamphatna a khangsak semsem lampi maan hi ding hi.

(Hih thului pen Lungdamna Aw January 2007 ah kisuah hi.)

Popular posts from this blog

KA LAISIMNA LAMPI

Tools of Christian Missionaries