Khangno Lungsim Kithawizia Ding

ZOMITE MABAN DING: TUHUN KHANGNO LUNGSIM KITHAWIZIA DING
Pum Khan Pau, PhD

Innkuan khat in maban limci a neih theihna dingin tua innsunga tate tungah a kingak mah bangin, minam khat i mailam hun ding zong khangnote tungtawn mah panin kimukhol thei hi. Khangnote lawhcinna ding lamsang laibu gelh minthang Shiv Khera in “Mailam hun pen khangnote adingin kibawl theilo-a, khangnote ahih leh mailam hun adingin kiseek thei hi”, cih a gelhna pansanin Zomite Maban Ding tuhun Zomi khangnote tungah kinga ahihna leh Zomite in maban limci, mailam lamethuai leh leitung khantohna tawh kituaka a khangto nuntakna i neih theihna dingin tuhun Zomi khangnote lungsim kithawi/kiseek kul hi, cih thu i lim gen ding hi. Tuhun khangnote khangthak makai dingte hi cih pen a kigen mun mahmah thu hi-a, thuman takpi ahih manin a kilim gen zong hipah hi. Tua ahih manin kum zalom 21 hun ah tuhun Zomi khangnote pen khuata pan khuapi a lut ding bek hinawnlo-in khuata zong khuapi zaha a puah zo ding; khamtung lobuk taisanin kumpi leh company zum lianpipite a luah ding bek hinawnlo-in i leitang mahmah zong zuunin khantohna a lamkhia zo ding; nisim nektawm zonna pan nekval a khol zo leh a hawm sawn zo ding; gamdang minam dangte tungpan pilna a sinte bek hinawn lo-in midangte zong pilna siamna a sinsak thei ding; eima huang sung muhna bek tawh leitung en nawnlo-in leitung khantohna mit tawh eima huang sung a puah a kem nuam ding; leh, dawi leh kau lauhna huang sung pan hong gumkhia-a salam khalam khuavak hong musak Lungdamna Thu zong minam dangte kiangah a puaksawn zo ta dingin i kithawi hun hita hi.
Khangno kithawizia ding i gen sawm laitakin limphataka lungngaih ding thu hoih khat in: “Na nuntak hun masa kum 40 pen laibu gelh tawh kibanga, a ban kum 40 pen tua laibu hilhcianna ahi hi”. Khangno hun pen tai kidemna tawh zong kibang hi; na khangno hun sunga na tai ngapna zahzah na khangham hun dongin na noptuampih dinga, na khangno hun sunga na tai zawhlohna gu mah zong a nung ciangin na thuak veve kha ding hi. Tuhun khangno khat in khangthak hun ah makai picing, mi zattak leh manpha, gam leh minam zumpihlo-in a domsang nuam, Pasian adinga a pilna leh siamnate a zang nuam hong suah theihna dingin khangno lungsim puakzia ding i gen ding hi.

1. Nang Kua Na Hiam Kitel In, Na Hihna Bangin Kisang In: Kumpi David in “Ka pumpi nate khat beek a om ma, ka ni zah ding a kiciangtan laitakin tuate khempeuh na laibu sungah kigelh khin hi” (Late:139:16), ci hi. Nang zong Pasian hong ciamtehsa-a mihing a suak na hi hi. Na suahma nangawnin Pasian in na suahna ding mun, innsung, beh leh phung, minam, na kampau zat ding leh na vai khempeuh hong sehsaksa hi-a, nang pen Ama theihloh kala piang na hi kei hi. Nu leh pa kiciantak cih ding zong a neilo zawlta na hikha phial zongin Pasian phalna tawh a piang na hi hi. Kitenna kician omlopi-a numei leh pasal mawh khakna hanga piangte zong Topa theihpih hi ve ve ahih manin nang pen Pasian theihloh kal-a piangkha vat na hi kei hi. Pianna mun leh suahzia a kibat loh hangin piansakna hang kibang hi. Mihing nuntakna hu a pia Pasian bek hi. The Purpose Driven Life gelhpa Rick Warren in a laibu sungah “You Are Not An Accident” cih chapter khat gelh pen man mahmah hi. Koimun koimunah suak ta lehang Pasian in deihna tuam ciat nei-a hong piansak ahih lam i kitel peuh leh eima hihna bang bang tawh lungkim ding haksa lo hi.
Tua ahih manin innkuan genthei sung pan na pian manin phun ken la, innkuan cithei sungpan na pian manin zong kisatheipih tuan ken. Na nu leh pa laipilna neilo, mi mawl mahmah hong pattah theilo ahih manin lungzing kei in, a pil a siam nu leh pa sung pana piangte tawh na kipatna kibang veve hi. Mi khempeuh i suah cilin i theihlohdan a kikim tek hi lel hi. Nu leh pa cih ding na neih nawnloh manin zong khakham vei-in mi pha zolo dingin kituat pah se tuan kei in, nu leh pa’ pattahloh mipil misiam tampitak a om veve bangin nu leh pa’ pattah ngekngek zong a khuasuak zolo tampi mah om hi.
Pasian piansak mihingte kibulpatna kibangkim hi. Nangma kheltheih ahilo na minam, na nu leh pa leh innkuan dinmun, na kampau, na beh leh phungte hangin na lungkim kei leh hong piangsak Pasian a mawhsak na suak ding hi. Nangma lunggulh bangin Pasian in hong piangsaklo a hih leh zong Pasian’ hong piansak bangin lungkim sawm in. Nang leh nang kinial kha kei inla, na hihna bangin lungkim masa in. Tua pen lawhcinna ding mungpi masa hi. Man with No Name gelhpa Waly Amos in “Nang deihna bangin na hong pian kei leh, ama hihna bangin deih in” ci hi.

2. Muvanlai Khuamuhna Nei In: Muvanlai in vantung sangpek panin singkawm gammang laka a nek ding ganhing teltakin a muh pailet theih bangin na mailamah na ngah ding lawhcinna leh nopsaknate gal et inla na sunmangin muhkhol thei in. Muvanlai in vansang pekpanin ganhing tampi a muh theih hangin ama nek theih nam bek mah tel etin a mat nop bangin mailam na et laitakin nangma ut peuhpeuh leh na lunglutna lam peuhpeuh ban et kei inla, na nektheih nam, nang bang lamah kiva, na siamna bang hiam cih nangmah leh nangmah kithei kawmin na ngim/tup ding khentel siam in. Mite sep bangbang leh mite zuih bang lampite nang adingin a hoihpen hilo thei hi; mite siamnate nang i siamna lam hilo thei hi. Nangmah kithei telin kisit inla na muibutna lam penpen mah tuppi penin nei in. Andy Stanley in “Nangma hatna/siamna/kivakna lam mah khauhtakin nawk in” ci hi.

3. Tupna Neite Khamkhuk Nei: Kung kician, tupna kician mahmah na neih leh khamkhuk a nei na hi gige hi. Kham pen a khuk panin tokhia-in limtakin a kinawt masiah suang hampi khat hilel a, a zatna ding bangin kizang theilo ahih manin a manphatna om lo hi. Ahih hangin tokhia-in, sawpin, halin, nawtin, limtakin a kipuah khit ciangin a deihhuai mahmah van manpha suak hi. Na lungsimah kung/tupna na neih leh tua tupna a tangtunna dingin thasanin na hanciam kei leh tua tupna bek pen khamkhuka kham a kitokhialo tawh kibang lel ding hi. Na tupna bangin na sep khiat zawh ciangin na tupna a manphatna hong kidawk pan hizaw hi. Tupna kiciantak na neih khit teh na lungsim in tua tupna mah a gahsuah na dingin hanciam den ding hi.

4. Pattah Ding Ut In: John Whitmore in “Coaches focus on future possibilities, not past mistakes,” a cih bangin kimawlna ah Coach i cihte pen ama ut bangbanga a sinsak ding hilo-a, kimawl mite siamna leh kisapna zongkhia-in tua tawh kituakin mailamah gualzawhna a ngahzo dingin sinsakin lamlak ding hi. Paunak 11:14 sungah “Thu lamlak ding a neilo mihingte kipuk uh a, thu lamlak tampi neihna in lungmuanna ahi hi”. Mipil leh lawhcing i cihte pen ama theihna bek suanga a sem pah giapgiapte hilo-a, ama theihna/siamna behlap dingin midangte lamlahna a kante ahi hi. Ei leh ei kimuan ding a hoih mahmah khat ahih hangin eima pilna bek muanga nasepna pen hoihlo zel hi. Paunak 3: sung mahah, “nangmah leh nangmah a pilin kingaihsun tawm kei in…” ci hi. Khangno lai-in laisimna, zi leh pasal zonna, Pasian thu leh vai khatpeuh ah midangte lamlahna thupisak mahmah ding kisam hi. Khangno lungsim pen manlang ahihmanin thu khat peuh nih vei kingaihsun manlo-in khatvei ngaihsutna tawh i sepkhiat ciangin kisem khial thei zel hi. Nihvei kingaihsun man lo hi. Khangno lawhcing suahtheihna dingin thulamlak neih hamtang ding ahi hi. Hong lamlak thei ding mi zong limtakin telsiam ding a thupi hi kik zel hi. Hong kilamlak khial leh nuntak bup kisiatna zong piang thei kawikawi hi.

5. Na Lawhsapna Na Lawhcinna Ding Lampi: Limtaka ngaihsutna tawh na hanciam hangin na tupna masa ah lawhcing teitei ding cihna omlo hi. Nangma lamet bangin vai hong pianglo thei hi. Nang’ bawltawm ahilo na mimal vai, innsung vai, gamsung vaite hangin mitampi tak i lawhcinna mun pen nang adingin daupailohna mun suak citciatin lawhcinna ngahzo hetloin na om thei hi. Tuabang hun ciangin nangma tupna tangtunglo bek hilo-in nu leh pate nang tungah lamet bei-in om thei hi. Ahihangin tua pen a tawpna hilo hi; na first choice bangin hong pian kei leh zong nang adingin na second choice world ah lawhcinna thupizaw in hong ngak thei ahih lam mangngilh kei in. Second choice world ah a lawhcing mahmah Daniel leh Joseph nuntakna etteh dingin hoih hi. Daniel adingin Babylon ah saltan ding pen ama teel hilo hi; ahih hangin tua munah sal dinmun panin kumpi ukna za dong tung hi. Joseph zong ama teel lohpi-in Egypt ah sila-in kizuaka, tua dinmun panin kumpi ukna za ngah veve hi. Daniel leh Joseph lawhcinna thusim kibang hi: a hihna/dinmun cianciang uh tawh Pasian zahtakin ama adingin muanhuai uh hi. Tua ahih manin midangte (Egypt/Babylon) first choice world mun pen amau adingin a lawhcinna mun uh, second choice world suak hi.
Tuhun khangno tampitakte first choice world ah a lawhsap ciangun lungkia paisuakin tangden thei hi. Pawlkhatte sum leh pai haksat man, innsung gentheih man, aih kei leh kamsiatna, minsiatna tuamtuam hangin tupna masa bangin paizo nawnlo om hi. Mi gentheite bek maibing hilo-a, minuamsa mahmahte tate zong amau mai a khak ding vai tuamtuam na om ciat hi. Na tupna bangin a pai theih kei leh lungkia kei in, Pasian in nang adinga hong gelsakna a tuam om hizaw kha ding ahih manin tua lampi kankhia in. A lauhuai mahmah khat pen, Pasian tawh na pankhop kei leh na second choice world ah zong tuahsiatna in hong ngak thei veve lai hi.

6. Na Lungsim Hangsanna A Hoihlamin Zang In: Khangno khat na nih leh nangma nuntakna leh na innsung dinmun ciang beek a hoih lama kikheksak zo dingin hanciamna nei in. Na nu leh pa’ lamsa inn leh lote a puahpha ding leh a behlap zo dingin kingaihsun in. Na pa’ hauhna leh pilna kisialhpih kha ke’n. Tuhun ciangin nang mahmah na pil kei-a, nangmah in na lamkhiat tektek kei leh mi’n hong thupi ngaihsut tuanlo ding hi. Na sanggamte pilna leh hauhna nangawn in zong na maizumna ding pan hong hum zo tuanlo ding hi. Nang’ na neih ding bek thupi hi. Tua dingin na khangno lungsim hangsanna a hoihlamin zang in.
Khangno hun pen lungsim hangsan hun ahih manin na khatpeuh kisin nuamin zong kisin ngam hi. Tua mah bangin siatna zong a sinkhalo leh a ciam khalo tam khollo ding hi. Sin ngam hun ahih mah bangin a hoihte zong zuih ngam ding, zat ngam pah ding hi-a, tuamah bangin siatna zong pelh ngam ding, i sin khak a om leh zong tawpsan pah ngam ding hi kik zel hi. Tua pen pasal vai hi. Na hangsanna leh thahatna pen a hoihlama kikhelna dingin zang in. Khangno tampitak in sin ngam napi’n na hoihlote a sin khak uh ciangin tawpsan zo nawnloin tua sungah taang/awk zawsop thei uh a, tua in a career buppi susia in a nuntakna nangawn tomsak zo hi. Tua pen hansanlohna na hi zaw gige hi. Upate in ‘khatvei lam paam sikkhiallo om lo” a cih bangin a diakin khangno hunin lampaam sikkhialh zong ol se hi. Khangno lawhcing hihna dingin na kiatna munah taang den dingin kingaihsun kenla, tua mun pan thokikin taikik in. Zu munah na kiat leh na khangno thahatna suahin taisan in; nungak-tangval vai ah na awk khak leh a tang den ding bangin kipumpiak pah kei in; khamtheih-guihtheih sungah na kiat leh a lelsa bangin kingaihsun lo-in na lungsim hangsanna zang in.

7. Gualzote Lampi: Mite Sulnung Zui Pong Ke’n, Nangma lampi ding Sial Tawm In: Mihingte kuamah a pilsa leh siamsa-in piang kei hang. Pilna leh siamna a kizong tawm leh sin tawm tek hi. A zong a sin ciatciat zong a lawhcing mahmah om a, a lawhcing tei omin, a lawhsam zong om hi. Mi lawhcingte kuate hise aitam? A siam thei mahmahte lawhcing khin tuan kei, a siam theilo a kuhkalte zong lah lawhcing veve. High school ah siam thei mahmah napi’n a tunglam lah mainawt to zo lo tampitak om. High school ah nang mahmah i cihte lah kum bangzah hiam khit teh mi lianpi na suak thei veve. Tua aih leh kuate lawhcing ahia? Siam thei mahmah napi’n kuhkalna a neilote haksatna a tuah ciang lungkiasukpah zel a, kuama thusim khollohte lah mite theihloh kalin kuhkal takin na pang ahih manin mi lawhcing hong suak thei kawikawi ahih manin lawhcinna dingin kuhkalna leh cihtakna kisam hi. Hih bang mite in midangte sepzah nih sem ngap uh a, mite tai khat a tai leh amau tai nih tai zawh sawm hi. Hih bang mite in a siamna zahzah cihtakna leh lungduaina tawh a kalsuanpihte hi. Midangte sulnung zuih sangin amah’n ama lampi ding sial tawm hi. Hih bang mite mi ihmut kalin ihmu man lo-a, midangte buaipih noptalnate tawh hun zang mang lo-in mailam hun adingin buai uh hi. Tupna khauh mahmah sanga lauhuaizaw om lo hi.

8. Gamtatpha in gualzawhnate Kho Sak: Nakpitaka hanciamna tawh na thalawhkhiat gualzawhna khempeuh khotakin memin manphataka na zat theihna dingin gamtatpha na neih kul hi. Na ngah lawhcinnate gamtatpha tawh na zat ciangin nopsakna, lungdamna, lungkimna tawh hong kizui dinga, midangte in zong hong noptuampih mi manpha na suak ding hi. Ahih hangin Pasian hehpihna leh nangma hanciam zawhna tawh lawhcinna na ngahte gamtatpha tawh na kep kei leh na lawhcinna khempeuh kip lo-in killing dinga, a sawt ciangin kipuk lai ding hi. Pilna tawh na lamkhiat neih leh lamte zutui-in luangkhia dinga, taw neilo bung sunga sun bangin numei tungah na bung mang dinga, khamtheih guih theih leh noptalna in hong taih mangsak pak ding hi. Na tunna ciangciang pan na ngah zahzah thumanna leh gamtatpha tawh kem in. Gamtatpha tawh keploh lawhcinna kho lo hi.

A tawpna ah, khangno khat in Thuhilhkikna 8 sung limtakin a tel ding kisam hi. Moses in Israelte adinga a patauhsak leh a lim gen mahmah pen Canaan gamah Pasian mangngilhin minam dangte milim pasiante a biak khak ding uh ahi hi. Tua ahih manin “Topa na Pasian un sehnel gamah hih kum 40 sung note hong paipihna lampi khempeuh na ciamteh ding uh hi,” ci-in gen phapha hi. Na khangno lai-a na thalawh lawhcinna gah na neek ciangin tua lawhcinna hong pia Pasian ahih lam na mangngilh khak leh nang adingin “a kha mahmah lawhcinna gah” hong suak ding hi. Tua bang a hih khak lohna dingin na Na Lawhcinna Lampi limtakin ciamteh in. Tua hi leh na khangno hun hih kum 40 sunga na at laibupi nang leh midangte adingin thupha luanna nak khat suak dinga, hong gualzawhpih Pasian minthanna hi ding hi.

(Hih thului Yangon pana kihawm ZOLUS No.14, 2010 ah kisuahta hi)

Comments

Popular posts from this blog

KA LAISIMNA LAMPI

Tools of Christian Missionaries