Khangthak leh Kikhekna
Pum
Khan Pau
Post-Doctoral
Fellow, Arizona State University, Arizona, USA
Khang (generation) khat I cih pen mihing khat nuntak hun sung (life span) hilo
hi; tua hi leh khang khat kum 60-80 kikal pawlin kibulh thei hi. Sociologist-te
ngaihsutna ah hun khat sunga suak leh
nungta mite a lompi-a genna pen khang khat hi, ci hi. Tua khang khat hun
pen mi khat in ama suah hun leh ta neih kikal hi-a, a tangpi-in kum 20-30
bangin kituat hi. Tuhun leitung khantohna tawh kituakin khang khat hun sung a
sauna zong kibang kimlo hi. Gentehna-in khamtung/singtanggam lokhawhna ah pilna
siamna sin phot ni cih bang omlo ahih manin khangno khat in zi/pasal leh ta
neih baih ding a khak omlo-a, a hoihzaw-in zong kingaihsun hi. Tua bang mun ah
kum 20 phakma nangawnin zi/pasal nei-in ta nei zong om hi; tua sang kum tawmzaw-a
ta nei zong om hi. Tua pa/nu khang khat hun pen kum 20 sung cihna hi. Ahih
hangin khuapi ah mite in khangno hunin pilna leh siamna sin ahih manin kum
25-30/35 a phak ciangin zi/pasal nei-in ta nei pan hi; tua sang a nei hakzaw
zong om lai hi. Zi/pasal a nei vetlote bel thutuam hi. Tua ahih manin khang
khat hun sau leh tom ding pen omna mun leh khantohna in zong sai mahmah hi.
Sociologist minthang Karl Mannheim in khang khat sungah a kibang na nam
thum gen hi: khatna, suah hun/mun kibang; nihna, hun huampi khat sungah tangthu
kibang; thumna, tangpi nuntakna/ngeina kibang. Khang kibangte’ ngaihsutna,
thumuhna, thutheihna leh buainate kibang hamtang hi. August Comte in khang a kilaih ciangin tangpi kikhekna om hi,
ci hi. A ngaihsuthuai mahmah thu in, khang kilaih ciang kikhekna a om tawh
kituakin buaina zong om hi. Khangthak leh khanglui ngaihsutna, thumuhna, ukna,
deihna, lunglutna, kivakna, pilna-siamnate kibang nawnlo ahih manin khang khat
leh khang khat kikalah buaina leh kitelkhialhna om thei hi. Hih pen Zomite
adingin man takpi hiam cih a nuai-a thute panin I en ding hi.
Lokho
khang (farming generation)
Zomite tangthu I kan ciangin I
nuntakna bulpi leh kingaknapi pen lokhawhna leh gankhawina (farming) hi. Tua
bang nuntakna sungah khang tampi I om khinzo-a, tuni dongin mi tampitakte
kingakna tua mah hilai hi. Kum 1900 khit ciangin missionary-te leh British
kumpi hong bawlsak pilna sanginn-te hangin laipilna lamah tawmtawm lut thei-in
a hampha diakte in tua lampi tawnin lokhawhna panin laipilna tawh kumpi nasepna
ngahin amau nuntakna kingakna bulpi kikhel hi. Christian biakna hong tun ciangin
biakna pawlpite khangin tua hangin biakna kipawlna sungah a sem pastor hong om
ciangin tua tawh nuntak nekzonna kilamdang zong om hi. Ahih hangin tua bang
hamphatna pen mi khempeuh in a ngah hilo hi. Tuni dongin tu leh hei tawh
singnuai gammual ah nekzong tampitak I omlai manin khang kilaihlaih ta leh tua
in nuntakna hong khel nailoh tampi ki-om lai hi. Tua ahih manin khang a kilaih
hangin nuntakna kikheklo Zomi tampitak ki-om lai hi, ci leng kikhiallo ding hi.
I nuntak nekzonna nasep a kilaih loh hangin thumuhna, thutheihna, pilna-siamna
leh lungsim puakzia kilaih theilua ahih manin tuhun Zomite in tuabang a pian
theihna dingin I khantohna a tonkhop theihna dingin kizopna/kithuzakna I lim
bawl ding thupi hi.
Lai
thei khang (Literate generation)
Missionary leh British kumpi-te hong
pattahna banah tuhun hong uk kumpite (Burma & India) nuai-ah lai pilna I
sin theih manin tuni-in Zomi tampitak lai thei I suakta hi. Lai thei I cih
ciangin lai pilna sang neite a gen nuam I hipah kei hi. Lai tawh kiho thei ciang
(literate) a cinuam ihi hi. Lai tawh I kiho theih manin thutheihna leh thumuhna
zong tampitak khangin lungsim puakzia kilaih hi. Laisimna tungtawnin Pasian thu
I thei-a, leitung thupiangte leh khantohna leh siatnate zong I thei hi. Lai in
lungsim hon honsakin khuamuhna tangzaisak hi. Tuhun Zomite lakah lai a sim
theilo tawm mahmahta ding ahih manin Lai
thei khang sungah khang tampitak om a ci nuam ka hi hi. Lai theihna in nuntak
kingakna bulpi lokhawh-gankhawina panin hong suaktasak pah tuanlo ahih lam zong
I ciamteh ding hi. Tua ahih manin lai thei khang sunga omte zong lokho khang
sung mah ah kibualbual thei lai veve ahih lam phawk ni. I nuntakna kingakna
bangbang ahizongin nuntakna hong kikheksak ding pen leitung thu leh la tawh
kizopna hi ding hi. Khuamuhna leh thutheihna a kibehlap/khang ngei kei leh
khantohna/kikhekna piang theilo hi.
Thuthei
khang (Informed generation)
Leitungah khantohna a pianna ding
leh a kithehzakna dinga a manlangsak penpen information.
Thu theihna dingin kan kula, a kan zote in ngah hi. Thu ngahna dingin hong
kipiaksawn kisam hi. Tuabanga thu kipiasawn a ngahte in thei (informed) hi. Tua
a kipiasawn thu pen a namtuamtuam hi ding hi. Thu kipiaksawnna ding vanzat pen
a hunzui-in kilamdang hi. Nidangin pu leh pate in khamtungah thu kizaksakna
dinga a zat pen ki-kutsan (ki-otsan), khut kawi mut, meihal/meikhu, tangko,
singlong, pengkul, nahteh mut cih bangin a nam tuamtuam na zang hi. Hihte
tungtawnin khuasung/vengsun thu kipiasawn/khaksawn uh hi. Leitung khantohna
tawh kituakin laikhak, radio, telegram (sikkhau sat) te kizang leuleu hi. Tua
panin newspaper, landline telephone, television hun hong tung hi. Kithuzakna
vanzat (information technology) pen a hunzui-in a hoihzaw leh manlangzaw
piangpiang ahih manin tuhunin mobile phone, computer leh internet hangin
leitung thupiang (events) leh thutheihna (knowledge) pen I gei-a om bangin
kingah lianlian theita hi. Tuabang khantohna tawh a tonkhawm mite pen thuthei khang mite ahi hi. Khang khat
sungah om khawm ciatciat pen hih khantohna hangin theihna leh khuamuhna
kibanglo pah hi. Ahih hangin kithuzakna vanzat (information technology) hanga
khantohna khempeuh a hoih hikhin tuanlo hi. Tua tungtawnin thumanpha leh
khantohna ding thute a kingah bangin leitung siatna leh hong siasak thei ding
thute zong kingah khawm hi. Tua ahih manin ama khang tawh kituaka khantohna a
zang siam leh a zangkhialte kilamdang hi.
A
khang a khangin…
A tunga pan I gennop pen bangzahtakin
khang thak piangin khang kilaihlaih ta leh leitung khantohna tawh kituaka
kikhek ding a thupi hi-a, i kikhek sawm kei leh sociologist-te gen bangin khang
a kilaih hangin kikhekna om tuanlo ding hi. Leitung pilna leh khantohna hihzatakin a
manlang laitakin kuamah tawh a kikawmlo gamsung mi South America gam a Amazon
gammang ah tampitak om lai hi. Tuate in nikten puansilh gina zong silh nailo
hi. A khang uh bel kilaihlaih hi, ahih hangin a nuntakna uh kikhek theilo hi.
Amau guak tuam tenin midang tawh kizopna a neihloh manuh hi.
Zomite lakah zong a tuantual deuh
a om lohna dingin mun dang tawh kikawmna leh kithuzakna lam I thupi bawl ding
tuhunin gam tuamtuam ah a kikhen eite adingin thupi mahmah hi. Tua mah bangin
bangzahtakin khantohna leh kilaihna in hong nawk ta leh tua tawh I kikhek sawm
tuan kei leh tua hun sunga om khang mite ihih hangin khantohna/kikhekna in hong
makhelh veve ding hi. Khang kikhekna (generational change) bek in hong
kilamdangsaklo dinga, I kilamdanna dingin a hunzui-a kikhekna (historical
change) tawh I tonkhop ding kisam hi. Khantohna kibangkim thei kei taleh
mainawt khawm Zomite I suah theihna dingin a hampha diakte in minam veina leh
khualna tawh a tuantual zaw deuhte makaih/tawdom ding kisam hi.
Kikhekna
I deih hiam?
Ei leh ei I kidotnop in: Zomite a
khang a khangin I kilamdang hiam? A khang a khangin khantohna hoihlam I manawh
hiam? A khang a khangin tangthu limci ciamteh tham I bawlzo hiam? A khang a
khangin ki-itna leh kipawlna lamah I khangto hiam? A khang a khangin leitung
khantohna, leitung pilna leh Pasian thu ah I picing tetek hiam? Zomite a ki-it
khang, a kipawlkhawm thei khang, a kipahtawi khang, a kideihsak khang ihi nuam
hiam?
Khang khat panin khang khatah kikhekna om theilua hi. A kikheklo khang
(stagnant generation) pen a kikhek khang (changed generation) tawh I laih ding
thupi hi. Mimal, innkuan leh minam in I ngaihsut ding thu lian ahi hi. Pate
khang ah genthei mahmah leh mite simmawh ihih hangin tate khang ah mi cithei
leh gual tungtuang thei hihang i cih ngam ding kisam hi. Na pa’ khang ah na
gentheih manin nang hun ciangin genthei lailai ding cihna omlo hi. Tangthu
kilamdang a bawl ding pen khangthak momno nang
na hi hi. Tua mah bangin na pa’ khangah na nopsakna pen nang hun ciangin
kizom paisuak tentan tuanlo ding hi. Tua a kizom paisuaksak ding pen nang mah na hi zel hi. Na pa’ hauhna
nang behlap hetlo-in netum theizaw lel hi teh! Tua mah bangin na pa’ lam zawhloh
hauhna leh pilna zong nang ngah thei veve teh! Na pu leh pate’ innkuan tangthu
ginatloh manin nang a luah ding khang hunah gina theituanlo ding cihna omlo hi.
Nang pen tua a ginalo a bawlpha dingin na kimuh theih ding kisam hi. Zu tawh
nuntakna a zong innkuan pan a khangkhia na hih leh nang hun ciangin tua na laih
ding a thupi hi. Khamtheih guihtheih leh nekguk takguk tawh nuntakna a zong
innkuan pen nang hun ciangin laipilna leh thumanna tawh nuntakna a nei innkuan-in
na khel thei hi. Midangte in hong khelsak ngeilo dinga, nang tua innkuan sunga khangthak momno tungah kinga bek hi.
Pu leh pate hun ah minam kipawl theihlohna, kikhenna, ki-elna leh kilang
neihna a om hangin khangthakte in tua teng kipawlna, kigawmna, nasepkhopna leh
ki-itna tawh kilaih thei lua hi. Zomite a kipawl thei ngiatlo hi, mailam ah
zong a tuaci ding hi hang, cih ngaihsutna pen a lelsa (defeated) ngaihsutna hi.
Tuate a zo ding khangthakte lungsim leh khuamuhna thak hi. Tuhun Zomite
kigensiat ding bek a siam ihih hangin
khangthak Zomite kipahtawi kihuh a siamte hi thei hi. Tuhun Zomite gam tuamtuam
ah gambel suakin hehpihhuai I kisak hangin, khangthak Zomite in midangte gam
panin pilna, siamna, ki-itna, kikhualna, lungsim lian leh khantohna hong sin-in
a minamte adingin tuate hong zang leh gualtung vabang I tuan hun om lel ding
hi, cih I um ding hi. A poimawh penpen in, nangma khang hunin na kikhelsak nuam
hiam? tua bang na lunggulh leh nang tung panin kipan sak in.
Mahatma Gandhi in leitungah kikhelna na muhnop bangin nang kikhel in
(Be the change that you want to see in
the world) ci hi. India gam makaipi Gandhi pen siangthona a thupisak mahmah
khat hi. India gam suahtakna dingin nakpitakin a hanciam lai-in a khualzinna
peuhah a vel masak khat pen dailen buk (toilet/restroom) hi-a, buahlua a sak
leh kuamah sawl selo-in aman hahsiangpah hi, kici hi. Zomi khangthakte kikhekna
piangsak dingin Topa in thupha hong pia dinga, tua kikhekna pen mimal pan
kipanin innkuan leh minam dong a lawh hong suah ding hun I ngaklah hi.
Pum
Khan Pau
Post-Doctoral
Fellow, Arizona State University, Arizona, USA
Khang (generation) khat I cih pen mihing khat nuntak hun sung (life span) hilo
hi; tua hi leh khang khat kum 60-80 kikal pawlin kibulh thei hi. Sociologist-te
ngaihsutna ah hun khat sunga suak leh
nungta mite a lompi-a genna pen khang khat hi, ci hi. Tua khang khat hun
pen mi khat in ama suah hun leh ta neih kikal hi-a, a tangpi-in kum 20-30
bangin kituat hi. Tuhun leitung khantohna tawh kituakin khang khat hun sung a
sauna zong kibang kimlo hi. Gentehna-in khamtung/singtanggam lokhawhna ah pilna
siamna sin phot ni cih bang omlo ahih manin khangno khat in zi/pasal leh ta
neih baih ding a khak omlo-a, a hoihzaw-in zong kingaihsun hi. Tua bang mun ah
kum 20 phakma nangawnin zi/pasal nei-in ta nei zong om hi; tua sang kum tawmzaw-a
ta nei zong om hi. Tua pa/nu khang khat hun pen kum 20 sung cihna hi. Ahih
hangin khuapi ah mite in khangno hunin pilna leh siamna sin ahih manin kum
25-30/35 a phak ciangin zi/pasal nei-in ta nei pan hi; tua sang a nei hakzaw
zong om lai hi. Zi/pasal a nei vetlote bel thutuam hi. Tua ahih manin khang
khat hun sau leh tom ding pen omna mun leh khantohna in zong sai mahmah hi.
Sociologist minthang Karl Mannheim in khang khat sungah a kibang na nam
thum gen hi: khatna, suah hun/mun kibang; nihna, hun huampi khat sungah tangthu
kibang; thumna, tangpi nuntakna/ngeina kibang. Khang kibangte’ ngaihsutna,
thumuhna, thutheihna leh buainate kibang hamtang hi. August Comte in khang a kilaih ciangin tangpi kikhekna om hi,
ci hi. A ngaihsuthuai mahmah thu in, khang kilaih ciang kikhekna a om tawh
kituakin buaina zong om hi. Khangthak leh khanglui ngaihsutna, thumuhna, ukna,
deihna, lunglutna, kivakna, pilna-siamnate kibang nawnlo ahih manin khang khat
leh khang khat kikalah buaina leh kitelkhialhna om thei hi. Hih pen Zomite
adingin man takpi hiam cih a nuai-a thute panin I en ding hi.
Lokho
khang (farming generation)
Zomite tangthu I kan ciangin I
nuntakna bulpi leh kingaknapi pen lokhawhna leh gankhawina (farming) hi. Tua
bang nuntakna sungah khang tampi I om khinzo-a, tuni dongin mi tampitakte
kingakna tua mah hilai hi. Kum 1900 khit ciangin missionary-te leh British
kumpi hong bawlsak pilna sanginn-te hangin laipilna lamah tawmtawm lut thei-in
a hampha diakte in tua lampi tawnin lokhawhna panin laipilna tawh kumpi nasepna
ngahin amau nuntakna kingakna bulpi kikhel hi. Christian biakna hong tun ciangin
biakna pawlpite khangin tua hangin biakna kipawlna sungah a sem pastor hong om
ciangin tua tawh nuntak nekzonna kilamdang zong om hi. Ahih hangin tua bang
hamphatna pen mi khempeuh in a ngah hilo hi. Tuni dongin tu leh hei tawh
singnuai gammual ah nekzong tampitak I omlai manin khang kilaihlaih ta leh tua
in nuntakna hong khel nailoh tampi ki-om lai hi. Tua ahih manin khang a kilaih
hangin nuntakna kikheklo Zomi tampitak ki-om lai hi, ci leng kikhiallo ding hi.
I nuntak nekzonna nasep a kilaih loh hangin thumuhna, thutheihna, pilna-siamna
leh lungsim puakzia kilaih theilua ahih manin tuhun Zomite in tuabang a pian
theihna dingin I khantohna a tonkhop theihna dingin kizopna/kithuzakna I lim
bawl ding thupi hi.
Lai
thei khang (Literate generation)
Missionary leh British kumpi-te hong
pattahna banah tuhun hong uk kumpite (Burma & India) nuai-ah lai pilna I
sin theih manin tuni-in Zomi tampitak lai thei I suakta hi. Lai thei I cih
ciangin lai pilna sang neite a gen nuam I hipah kei hi. Lai tawh kiho thei ciang
(literate) a cinuam ihi hi. Lai tawh I kiho theih manin thutheihna leh thumuhna
zong tampitak khangin lungsim puakzia kilaih hi. Laisimna tungtawnin Pasian thu
I thei-a, leitung thupiangte leh khantohna leh siatnate zong I thei hi. Lai in
lungsim hon honsakin khuamuhna tangzaisak hi. Tuhun Zomite lakah lai a sim
theilo tawm mahmahta ding ahih manin Lai
thei khang sungah khang tampitak om a ci nuam ka hi hi. Lai theihna in nuntak
kingakna bulpi lokhawh-gankhawina panin hong suaktasak pah tuanlo ahih lam zong
I ciamteh ding hi. Tua ahih manin lai thei khang sunga omte zong lokho khang
sung mah ah kibualbual thei lai veve ahih lam phawk ni. I nuntakna kingakna
bangbang ahizongin nuntakna hong kikheksak ding pen leitung thu leh la tawh
kizopna hi ding hi. Khuamuhna leh thutheihna a kibehlap/khang ngei kei leh
khantohna/kikhekna piang theilo hi.
Thuthei
khang (Informed generation)
Leitungah khantohna a pianna ding
leh a kithehzakna dinga a manlangsak penpen information.
Thu theihna dingin kan kula, a kan zote in ngah hi. Thu ngahna dingin hong
kipiaksawn kisam hi. Tuabanga thu kipiasawn a ngahte in thei (informed) hi. Tua
a kipiasawn thu pen a namtuamtuam hi ding hi. Thu kipiaksawnna ding vanzat pen
a hunzui-in kilamdang hi. Nidangin pu leh pate in khamtungah thu kizaksakna
dinga a zat pen ki-kutsan (ki-otsan), khut kawi mut, meihal/meikhu, tangko,
singlong, pengkul, nahteh mut cih bangin a nam tuamtuam na zang hi. Hihte
tungtawnin khuasung/vengsun thu kipiasawn/khaksawn uh hi. Leitung khantohna
tawh kituakin laikhak, radio, telegram (sikkhau sat) te kizang leuleu hi. Tua
panin newspaper, landline telephone, television hun hong tung hi. Kithuzakna
vanzat (information technology) pen a hunzui-in a hoihzaw leh manlangzaw
piangpiang ahih manin tuhunin mobile phone, computer leh internet hangin
leitung thupiang (events) leh thutheihna (knowledge) pen I gei-a om bangin
kingah lianlian theita hi. Tuabang khantohna tawh a tonkhawm mite pen thuthei khang mite ahi hi. Khang khat
sungah om khawm ciatciat pen hih khantohna hangin theihna leh khuamuhna
kibanglo pah hi. Ahih hangin kithuzakna vanzat (information technology) hanga
khantohna khempeuh a hoih hikhin tuanlo hi. Tua tungtawnin thumanpha leh
khantohna ding thute a kingah bangin leitung siatna leh hong siasak thei ding
thute zong kingah khawm hi. Tua ahih manin ama khang tawh kituaka khantohna a
zang siam leh a zangkhialte kilamdang hi.
A
khang a khangin…
A tunga pan I gennop pen bangzahtakin
khang thak piangin khang kilaihlaih ta leh leitung khantohna tawh kituaka
kikhek ding a thupi hi-a, i kikhek sawm kei leh sociologist-te gen bangin khang
a kilaih hangin kikhekna om tuanlo ding hi. Leitung pilna leh khantohna hihzatakin a
manlang laitakin kuamah tawh a kikawmlo gamsung mi South America gam a Amazon
gammang ah tampitak om lai hi. Tuate in nikten puansilh gina zong silh nailo
hi. A khang uh bel kilaihlaih hi, ahih hangin a nuntakna uh kikhek theilo hi.
Amau guak tuam tenin midang tawh kizopna a neihloh manuh hi.
Zomite lakah zong a tuantual deuh
a om lohna dingin mun dang tawh kikawmna leh kithuzakna lam I thupi bawl ding
tuhunin gam tuamtuam ah a kikhen eite adingin thupi mahmah hi. Tua mah bangin
bangzahtakin khantohna leh kilaihna in hong nawk ta leh tua tawh I kikhek sawm
tuan kei leh tua hun sunga om khang mite ihih hangin khantohna/kikhekna in hong
makhelh veve ding hi. Khang kikhekna (generational change) bek in hong
kilamdangsaklo dinga, I kilamdanna dingin a hunzui-a kikhekna (historical
change) tawh I tonkhop ding kisam hi. Khantohna kibangkim thei kei taleh
mainawt khawm Zomite I suah theihna dingin a hampha diakte in minam veina leh
khualna tawh a tuantual zaw deuhte makaih/tawdom ding kisam hi.
Kikhekna
I deih hiam?
Ei leh ei I kidotnop in: Zomite a
khang a khangin I kilamdang hiam? A khang a khangin khantohna hoihlam I manawh
hiam? A khang a khangin tangthu limci ciamteh tham I bawlzo hiam? A khang a
khangin ki-itna leh kipawlna lamah I khangto hiam? A khang a khangin leitung
khantohna, leitung pilna leh Pasian thu ah I picing tetek hiam? Zomite a ki-it
khang, a kipawlkhawm thei khang, a kipahtawi khang, a kideihsak khang ihi nuam
hiam?
Khang khat panin khang khatah kikhekna om theilua hi. A kikheklo khang
(stagnant generation) pen a kikhek khang (changed generation) tawh I laih ding
thupi hi. Mimal, innkuan leh minam in I ngaihsut ding thu lian ahi hi. Pate
khang ah genthei mahmah leh mite simmawh ihih hangin tate khang ah mi cithei
leh gual tungtuang thei hihang i cih ngam ding kisam hi. Na pa’ khang ah na
gentheih manin nang hun ciangin genthei lailai ding cihna omlo hi. Tangthu
kilamdang a bawl ding pen khangthak momno nang
na hi hi. Tua mah bangin na pa’ khangah na nopsakna pen nang hun ciangin
kizom paisuak tentan tuanlo ding hi. Tua a kizom paisuaksak ding pen nang mah na hi zel hi. Na pa’ hauhna
nang behlap hetlo-in netum theizaw lel hi teh! Tua mah bangin na pa’ lam zawhloh
hauhna leh pilna zong nang ngah thei veve teh! Na pu leh pate’ innkuan tangthu
ginatloh manin nang a luah ding khang hunah gina theituanlo ding cihna omlo hi.
Nang pen tua a ginalo a bawlpha dingin na kimuh theih ding kisam hi. Zu tawh
nuntakna a zong innkuan pan a khangkhia na hih leh nang hun ciangin tua na laih
ding a thupi hi. Khamtheih guihtheih leh nekguk takguk tawh nuntakna a zong
innkuan pen nang hun ciangin laipilna leh thumanna tawh nuntakna a nei innkuan-in
na khel thei hi. Midangte in hong khelsak ngeilo dinga, nang tua innkuan sunga khangthak momno tungah kinga bek hi.
Pu leh pate hun ah minam kipawl theihlohna, kikhenna, ki-elna leh kilang
neihna a om hangin khangthakte in tua teng kipawlna, kigawmna, nasepkhopna leh
ki-itna tawh kilaih thei lua hi. Zomite a kipawl thei ngiatlo hi, mailam ah
zong a tuaci ding hi hang, cih ngaihsutna pen a lelsa (defeated) ngaihsutna hi.
Tuate a zo ding khangthakte lungsim leh khuamuhna thak hi. Tuhun Zomite
kigensiat ding bek a siam ihih hangin
khangthak Zomite kipahtawi kihuh a siamte hi thei hi. Tuhun Zomite gam tuamtuam
ah gambel suakin hehpihhuai I kisak hangin, khangthak Zomite in midangte gam
panin pilna, siamna, ki-itna, kikhualna, lungsim lian leh khantohna hong sin-in
a minamte adingin tuate hong zang leh gualtung vabang I tuan hun om lel ding
hi, cih I um ding hi. A poimawh penpen in, nangma khang hunin na kikhelsak nuam
hiam? tua bang na lunggulh leh nang tung panin kipan sak in.
Mahatma Gandhi in leitungah kikhelna na muhnop bangin nang kikhel in
(Be the change that you want to see in
the world) ci hi. India gam makaipi Gandhi pen siangthona a thupisak mahmah
khat hi. India gam suahtakna dingin nakpitakin a hanciam lai-in a khualzinna
peuhah a vel masak khat pen dailen buk (toilet/restroom) hi-a, buahlua a sak
leh kuamah sawl selo-in aman hahsiangpah hi, kici hi. Zomi khangthakte kikhekna
piangsak dingin Topa in thupha hong pia dinga, tua kikhekna pen mimal pan
kipanin innkuan leh minam dong a lawh hong suah ding hun I ngaklah hi.
Comments