KHUADO THU LAIGIL
Pum Khan
Pau
Tukum
Khuado hun hong tun tawh kituakin Zomite in i pu leh pate’ lungtang leh lungsim
puakzia Khuado Thu Laigil nam sagih bulphuh in lungngai kik ni.
Kiginkholhna (preparation): Khuado
pen kumkhat in khatvei bek kibawl ahih bangin pu leh pate in nidangin hih pawi
pen mawkzat lo-in limtakin kigingkhol masa uh hi. Kum bul tung akipan Khuado
cianga gawh ding ganvul uh a, tua pen pawlsa zong kici hi. Tua banah meidet
ding meilah a kicingtakin la khol uh hi. Tuamah bangin ann zong la kholin
khuado na ding a kisam khempeuh kigingkhol uh hi. Kiginkholhna limtakin a neih
manun Khuado hun ciangin nek leh dawn kicing takin om a, lungdam takin zang uh
hi.
Minam pawi
ading bekin kiging lua lawmlawm leng lah mimal leh innkuan adingin hoihlo a,
kiging het kei leng lah minam it zawh lohna lim a suak hi. Pu le pate in Khuado
ading limtakin a kigin kawmun amau nisim nasep khiam tuanlo uh hi.Minam adingin
a pan mah bangun amau innsung ading zong a kicingin sem veve uh hi. Kiging khol
uh ahih manin minam a itna uh kilang hi.
Kikupna/Kithuzakna (discussion/consultation):
Khuado ding vaihawmna kician nei hamtang uh hi. Vaihawmna ah upate leh makaite
kisamkhawm liailiai-in kikumthei uh hi. Kidong, kiho, kithuza uh hi. Khat bek
ngaihsutna sangin upa makaite ngaihsutna lakhawm diamdiam uh hi. Tangtat loin
kikum uh a, semkhawm uh hi. Kikup leh kidot ding thupisak uh hi.
Zomi
tangthu ah hausa leh ukpi kiukna a thahat lai nangawnin upa vaihawm na om in kithuza/kikum
in vaihawm uh hi. Minam vai thupite ah ngaihsutna kidong diamdiam uh hi.
Nidangin a
thei/tei zaw khatpeuh leh thunei zaw khatpeuh in a deih bangin vaihawm ziauziau
leh zong mipi in khuamu nailo ahih manin kizui diamdiam lel ding hinapi tua ci
loin vai thupi khatpeuh ah na kidong/kikum tangtang uh hi. Tuhun teh pilna a
khan tawh kituakin thutheihna zong sangta ahih manin kikum lopi leh kidong lopi
in minam vaithupi hawm khak ding pen kidop huai hi.
Kihuhtuahna/pankhopna (unity/cooperation):Pu
leh pite in Khuado ding hun a nai ciangin ann lakhin nailote lakpih in kihuh
diamdiam uh hi. A thanemte panpih uh a, a zekaite kingakin kihuh uh hi. Amau
nopsakna ding ahih nak leh midangte don nawnlo cih bang peuhmah neilo uh hi.
Nasep man kim nai lopi-in Khuado bawlsan lo uh hi. Kihuh nopna lungtang (they
have a heart for others) nei ngiat uh hi. Ki-it kikhual mahmah uh cihna hi.
A
manlangte’n a zekaiten gak/panpih in, a theizawte’n a theilozawte hilh leh
theisakin, a siamzawte’n a siamlozawte sinsak nopna lungtang pen I pu le pate
lungtang ahi hi. Tuate tuni in Zomite in mansuah loin I zatzat ding hi a, tua
pen minam itna taktak ahi hi. A langkhat lamah Mangkam tawh gen ni ci le’ng: Your success or enjoyment should not be at
the cost of your fellow-community.
Kisiansuahna (santification):
Khuado cih kammal taktak in dawi leh kaute do in hawlkhiatna, tuate pan
kisiansuahna ahi hi. Khuado ni-in inn sung leh khuasung panin dawi leh kaute
not gawp uh hi. Dawi leh kau panin kisiansuah uh hi. Pu leh pate in dawi leh
kau lau mahmah napi un Khuado ni-in tuate pan suahtakna dingin hangsan takin
delhin not gawp ngam uh hi.
Pu leh pate in Khuado ni-in dawi le kau
lauhna amau lungsim pan lakhia nuam uh hi. Tua pen cidamna ding, gualzawh matut
zawhna ding pan a dalte nawlkhinna hi. Damlohna, zawnna ngauna leh kamsiatnate
a do na hi gige uh hi.
Tuhun Zomite in zong I pumpi, innsung leh
minam hong thazawmsak thei tuamtuamte I hawlkhiat zel ding ahi hi. I lungsim
mahmah ah lungsim neuna, a tangzai zaw ngaihsut theihlohnate zong ni danga dawi
leh kau zah in hong siasak thei natna ahi hi. Muh theih leh muh theihloh
natnate I do ding ahi hi.
Kipawlkhopna (organisation/association):Khuado
hunin a pawlpawl, a vengveng in lawm ann nekhawm uh hi. Ann nekkhop cih pen
Zomite sungah a thupi mahmah itna kilahna ahi hi. A taktakin a ann sangin a
nekkhop, um khop liiliai thupisa zaw uh hi ding hi. Annkuang um khop theihna
pen kithutuahna, ki-itna leh kideihsakna lim hi. Tua ahih manin kumkhat sung a
khawi uh pawlsa pen khuado ciangin go-in lawm ann nekhawm uh hi. Kipawlkhopna
leh nekkhop dawnkhop ding thupisak uh hi. Individualism
sangin cooperation/collaboration thupisak zaw uh cihna hi.
Kizahtakna (respect): Lawm ann
nek ciangin a uhamte nek masiah khangnote in ne ngamlo uh hi. Khuavak mu masate
nakpitakin zahtak uh hi. Khangthakte in
khangluite khuamuhna nelhsiah dingin ngaihsun lo uh hi. Kizahtakna thupisa uh
hi.
Minam liante
lakah uzaw kizahtakna thupi mahmah hi. Khangthak Zomite sungah tua pen pu le pa
zatsa I zuih zawh nawn loh pawl ahi hi. Uzaw zahtakna a kisap bangin, u zawte
lam panin zong khialhna a om leh amau a kiniamkhiat masak zawh ding thupi veve
hi.
Listen to
your elder’s advice not because they are always right but because they have
more experiences of being wrong.
Ki-itna/kideihsakna (love/charity): Khuado
in ki-itna limlak hi. Khuado ni-in sa kibakin, zu kitulh uh hi. Amau a nek
masak ding sangin midangte in ne masa leh deihsak zaw in kimasak se uh hi. A
sisate nagawn deihsakna leh itna lak in si ansiah koihsak uh hi. A ki-it
ngaungau minama hihna uh hong lak hi. Tua hangin ki-itna leh kikhualna lim
vaphual na etteh uh hi.
Tuhun Zomite in pu leh pate lungtang leh
lungsim puakzia I ban zo kei zaw hi. A tunga I gen K-7 te tuhun khangthakte in
zong I zop tohtoh ding thupi hi. I Christian upna tawh zong kituak mahmah
sawnsawn hi. Pasian thu sungah I kisiansuah kul hi. Jesuh hong itna mah bangin
khat leh khat ki-it ding kisam hi. Midangte deihsakna leh huh nopna lungtang I
kisam hi. I sepna ah kikumin kithuza leng kithutuakin kimavang ding hi. Mailam
adingin kiginkholhna kician I neihkul hi. I ngeinate it in tuamah bangin ei leh
ei zong ki-it ding kisam hi.
Nationalism is not about culture or politics,
it’s about both. It involves ‘culturalization
of politics’ and ‘politicization of culture’.
(Hih
atunga thu pen Zomi Innkuan Tennesse, USA makaihna tawh kibawl Khuado Pawi 2016
ah ka thugenna pan kong tom lak hi).
Comments