Highway to USA: Zomite leh America Kizopna


Pum Khan Pau
Post-Doctoral Fellow, Arizona State University, Arizona

Nipini sun khat kei guak in Sydney khuapi-a om Hillsong Church in Easter Sunday a zatna YouTube panin ka en hi. Tua kikhopna ah Hillsong President Pastor Brian Houston in thugen hi. Aman ‘Easter Sunday in piakkhiatna etsakna hi’, ci-in lim gen mahmah hi. Nuamsa-in tha ka ngah mahmah hi. Tua khit ciangin Yangon khuapi-a om Galilee Church panin phatna leh biakna a zatna uh ka en hi. Tua biakpiakna ka et bek zong nuam kasa hi. Tua bangin hun ka zat sungin ka lungsim sungah a kisai khollopi khat hong suak khat om a, tua pen Highway ahi hi. Highway cih pen Mangpau hi-a, lampi genna hi; tangpi in a zat lam lianpi min ahi hi. Highway in state sunga khuapi khat leh khat zomtuah hi. Hoihtaka kibawl lam lianpi ahih manin mihing khualzinna, kikawmna leh van nawnna manlang sak hi. Highway lampi ah mawtaw leh lampi siatna hang ahih kei buang leh traffic hanga khawlna cih bang peuhmah a om lohna ding deihna tawh a kibawl ahi hi. Tua ahih manin Highway pen khuapi sung lampi dangte in a nawngkaisak lohna dingin lampi dang tawh a kituahna mun ah a nuai/tungah kipaisak se hi. America ah Highway pen khuapi sungah kizang mahmah hi. Khuapi sung lampi dangte ah traffic hanga khawlna a tam manin minute 30 paina pen Highway tawn le’ng traffic jam omlo ahih manin minute 10 zong kipailo hi. Mataw hatna (speed) pen khuasung lampi dangte sangin Highway ah tamzaw hi. Highway in nuntak gamtatna manlangsak hi; kizopna zang sak hi; hun tawm bek sungin mun gamlapi kitung hi. Highway cih ka ngaihsut kawmkawmin Zomite leh America kizopna ka lungsimah hong suak hi.
     United States of America pen a tomin US ahih kei leh America I ci ziau hi. Nidangin America koi ah om hiam cih a kidot ciangin leinuai kikawk suk hi. Pasian hehpihna tawh tuhunin Zomite America gam a tung tampitak omta-in, a teng zong om, a hawh, a kileh den zong omta hi hang. Leinuai I cihna mun pen mi tampitak in nuntak khuasakna munin kineita hi. Midangte mah bangin Zomite in zong America gam thupi kisa hi. Leitung bup Zomi lasiam kidemna a kici Global Zomi Idol bang tulaitakin America ah kizang ahih manin Zomite in hih gam pen thupisa hihang cih kilang hi. Tuni dongin America pen mi tampite adingin I pai nopna, I ten nopna leh I muh nopna gam, gamnuam-a I ngaihsut khat hilai hi. Nidangin America pai ding pen Zomite ngaihsutna ah manga zong matloh cihte pawl hi-a, ahizongin tuhunin mitampi in Yangon leh Tulsa, New Delhi leh New York khawng kileh ziauziauta hi. Hun kikhela, nuntakna kilamdang hi. Kikawmna lam khantohna khangin tua in Zomite zong hong ban ahih manin tuni-in America tun ding pen, mi khempeuh adingin a pianzawh nailoh hangin, nidang tawh tehin thu haksapi hinawnlo hi. America zin leng hotel khawngah tun sangin Zomite kiangah kitung theita hi. America gamsunga state khempeuh phialah Zomite omlohna om nawnlo phial hita hi. Zomite leh America gam kizopna khauhpai mahmahta ahih manin Highway to America cih thulu zangin kizopna thu tawmkhat I kikum ding hi.

America gamah Zomite tun dan nam thum
America gamah Zomite  tun dan nam thumin kikhen thei hi. Zomite leh America gam kizopna pen kum 1899 in Arthur E. Carson-te nupa in American Baptist Chin Mission min tawh Chin Hills ah hong tun panin kipan hi. Kum 60 val ABM nasepna paito suak ahih manin tua hangin Chin Hills Zomite lakah Christian biakna kingah hi. Tua biakna hangin mi pawlkhat in hamphatna ngahin America dong tung thei hi. Missionary-te vaihawmsakna hang tawh kum 1950 pawlin Sia S. T. Hau Go in Philadelphia ah Lai Siangtho sangkah hi. Tua missionary-te hong puak Lungdamna Thu hangin a nungta Pasian a um Zomite sung panin America gamah, ei cih danin, Lai Siangtho sin tampi a pai theihna ding lampi bawlsak hi. Tualo vai dang tawh a pai zong omlo tuanlo hi. Lai Siangtho sangkah leh leitung vai tuamtuam  tawh America gam a pai masate keima theih sunsun: S. T. Hau Go, Vumson Suantak, Khup Za Go, Rochunga Pudaite, Vung Do Thawng Vai Do Pau, Kam Za Mung, Thang Khen Pau, Khen P. Tombing, Gin Hang, Chin Khua Khai, Chin Do Kham, Cin Khaw Kham, Suan Khan Thang, J. M. Ngul Khan Pau, Ai Mung, Pau Cin Thang (ka theihloh tampi om hi cih ka um hi). A tunga mite sung panin a tamzaw theological seminary sangkah ahih manin, a tomin gen le’ng Christian biakna in Zomi tampitak America gam tun hi, kici thei hi. Hih pen lam khatna a tawnte hi.
     Nihna ah, leitung hun kihei tawh kituakin Zomite sung pan vai tuamtuam tawh America tung damdamin kibehlap hi. A hampha diak pawlkhatte in Kawlgam kumpi panin DV (?) ngahin tua tawh pai thei hi. Pawlkhatte Guam lam tawnin pai-a, tua tuikulh ah zong hun sawtpi mah tam uh hi. Refugee min mah tawh lut uh hi. Pawlkhatte in Mexico tawnin America lut a, tuate in a tangpi-in asylum tawh lut uh hi. Tualo Korea, England, Canada gam tawnin a lut zong om tuak hi. Gammang tulak phut bangin lampi a zong tawm mite ahih manun hih bang mite pen a tei masa deuhte leh a lungtang khauh diakte ahihna kilang hi. Mexico lam a tawn mi khat in a genna ah ‘lamkal ah mang kha peuhmah le’ng bel I thu leh la kikan dan omlo ding ahih ciangin a man hita hi’, ci hi. Tupna khauh a neih manun gam nuam a tungzo uh ahi hi.
    Thumna ah, America a tung Zomi a tamzaw thamte in Malaysia, Thailand, Singapore, India tawn uh hi. Tuate sung pan a tamzaw thamtham pen kum 2000 zawh ciang a tung hi uh hi. Tua zaha mi a lom lut theihna pen UNHCR lam panin kongpi kihon hun khat a om man hih tuak hi. Pawlkhatte in gam nihna ah sauveipitak a ngak lai-un pawlkhatte hun tomno sungin pai thei pah hi. Vai kibanglo hi. Hamphatna zong kilamdang hi. Kideidanna zong nasiat tuak hi. Gam nihna ah haksatna leh gentheihna zong tampi thuak uh hi. Tua mun panin Pasian sungah nuntakna a ngah zong tampi om hi. Gentheihna leh haksatna mah lungtang khauhna in a nei zong tampi om hi. Tuni-in America ah Zomi bekbek tul 8 val bang a om theihna hih lam thumna a zuite hang ahi hi.  

Gambel pan gammi
Zomite in America gam tungte thupi kisa-a, tun theihna ding lampi kizongin, a tungzote mi hampha mahmah in kingaihsun hi. Tua mah bangin America a tungsate zong vangam malep a kingaihsun bang om liang hi. Tua ahih manin America gam pai theihna ding lampi kizongin pai kisawm hi. Biakna lam siate bang conference khatpeuh ah paper present ding zong hisamlo, a kah ding bekbek in zong sum leitawi liangin pai ngam uh hi. Lampi tuamtuam tawh America a tungte lak panin mi tampi in gammi hihna ngahta hi. Tampi in ngah beh lai ding hi. Gammi a suak khinte adingin Zogam ciah ding hamsa nawnlo hi. A ciahciah khin zong tampi om hi.

Highway to USA
America leh Zomite tenna Kawlgam/Vaigam pen tai tul giat val kigamla hi. Nidangin America pai theihna ding pen Mikangte huhna bek tawh kingah a, tu-in Zomite mah in a lampi ding kibawlsak theita hi. Hih pen a kingah ngeilo hamphatna lianpi ahih manin lampi lianpi a nei tawh I kibang hi; tua hangin Highway to USA a ci ka hi hi. Banghang hiam cih leh tuhunin kipawlna (Biakna/Zomi Innkuan/ a tuamtuam) min tawh gamdang pan Zomi khatpeuh America pai dingin kisam theita hi. Gentehna-in biakna pawlpi siate (pastor) leh evangelist-te bang in sapna ngah mun pen kha ding hi. Tua zomin lasiamte tua ciang minam makaite cih bangin America Zomi omte khensatna/deihsakna bangbangin sapna kibawl theita hi. UN ah conference kah ding nangawnin Zomi leh Zomi kisam ziahziahta hi. Hih bang hamphatna pen Pasian thupha ahi hi. Mikangte mun ah Zomite omta cihna suak hi.
     Pasian nasemte deuhkhol bang America a pai ngei leh pai ngeilote khuamuhna leh khantohna kilamdang tuak hi. Zomite in Pasian it ahih manin Kawlgam pan crusade bawl ding hiam Pasian thugen dinga pawlpi khat in a sap sia/pastor/evangelist khat in America a tun ciangin Zomite omna state tuamtuam pha kawikawi hamtang ahih manin a khuamuhna tangzai hi. Tua bangin a paina ah mipihte deihsakna leh itna tungtawna piakkhiatna a ngahte in ama nuntakna nakpitakin lamsang behlap hi. Gentehna-in Kawlgam ah nuntakna hamsat mahmah manin sia/pastor khat I nuntakna kilapsangna ding thubaihlo hi. Khasum tawh mawtaw leh innhoih lohoih neihzawhna ding pen thubaih tuaklo hi. Nuntakna ah kilapsang theihna manlang pen America pai ding hileh kilawm hi. Tuabanga pai theihna ding mun I neih pen Pasian thupha hi. Tua mah bangin lasiamte leh tumging tumsiamte zong kipakta mahmah hi. Zomite in la kithupisak ahih manin amaute pahtawi dan kithei hi. Pasian thu I lunggulh mahmah pen thupi-a, ahiding mah ahi hi. Pasian it kawm mah in minam it ding ahi hi. Tua mah bangin minam adinga nasemte thapiak ding leh zahtak ding zong thupi hi. Ahizongin a dah huai mahmah lai khat pen, biakna khawmpi leh minam khawmpi ah mipite lawpdan kikhai lua lai hi. Biakna pawlpite a hauh mahmah hangin minam kipawlnate zawng mahmah lai hi. Biakna sia/pastor-te a kizahtak mahmah hangin minam makaite zahtakna kipiathei taktak nailo hi. Biakna vai ah kalsuan ding haksa salo napi hang in minam vai ah kalsuan nuam tawmlua lai hihang.
     Pasian in America ah Zomite khaici bangin tampitak hong tuh khinta hi. Tua khaicite po-in a khan ding thupi-a, tua sangin a thupizaw lai pen a gah ding leh tua a gahte midangte/minampihte nektheih ding ahi hi. Tua dingin a tunga I gen Highway hoihtaka zat theih ding kisam hi; I zatkhialh loh ding thupi hi. Hamphatna a om ciangin kideihsakna leh kideidanna tawh tonkhawm hamtang hi. America zin dinga a sam theite in lungsim picinna zat ding a kisap zahin sap khak a om mite in zong America a tun ciangin cihtakna leh thumanna tawh a gamtat ding kisam hi. American Zomite pen sum zonna ding ciang bek tawh I et khak ding lauhuai hi. Gospel pai sia khat in dollar tul sawm ka ngahma teng ciah kei ning, ci hi, cih mi gen ka za ngei hi. A man leh manloh thei ke’ng. Ahih hangin tua bang ngimna a om leh lauhuai hi. Gospel paina tungtawnin mite itna leh deihsakna hangin tuahphatna I tuah leh hoih mahmah hi, tua in mi khat a nuntakna lamsang takpi ahih manin itna lakte ading lam panin zong tuabang nasep thupi mahmah hi. Ahizongin sum leh pai bek etlahna tawh kalsuanna pen nekgukna lauhuai mahmah khat hi zel hi. Sum tam lohna ah gospel pai nuamlo I hih khak ding patauhhuai hi. I gennop pen minam vai ahi-a Pasian thu ah ahizongin I nasepna peuhpeuh sum lunggulhna bek ahih lohna ding deihna hizaw hi.
     Nidangin America panin Zogam ah Pasian thu hong kipuaka, tuhunin Zogam panin America ah Pasian thu gen ding mi kisam ziahzaihta hi. Khasim-in Kawlgam panin Zomi sia khat America pai hamtang hi, ci le’ ng kikhiallo ding hi. Highway lampi hoih mahmah cihna hi. Tua pen biakna lam tawh kisai bek hi. Minam leh leitung pilna lam tawh kisai-in kum khatin mi bangzah I paizo hiam? Biakna lamah I thahat bangin minam vai ah zong I thahat ciangin kipumkhatna hong om dinga, kipumkhatna tawh na sem lehang khantohna hong manlang ding hi.
     A tawpna ah, Zomite leh America kizopna Highway pen lam khat bek zuihna (one-way traffic) a suahloh ding thupi hi. Zogam bek panin America pai sawmlo-in America panin Zogam pai-in, I pilna, hauhna, thutheihnate gam leh minam khantohna dinga I zat siam ding kisam hi. Tua pen Zomite khantohna dinga Pasian gelna zong hikha thei hi. Highway to USA pen two-way traffic suak sakin Highway to Zogam zong hong suahna dingin gamdang tung Zomite in hong ngaihsun un.

Comments

Popular posts from this blog

KA LAISIMNA LAMPI

Tools of Christian Missionaries